Dijkgraaf roept op zoveel mogelijk veiligheid te waarborgen tijdens de demonstraties bij universiteiten: de universiteitsomgeving moet als veilig worden ervaren, met name door Joodse studenten en docenten.
Ik geef toe: een klassieke debat met argumenten is veiliger dan demonstraties en rellen. Toch ligt de echte winst voor onze maatschappij op een ander vlak. Ik neem je mee in mijn gedachtegang.
Klassieke route van debat is achterhaald
De route die Dijkgraaf kiest is klassiek en begrijpelijk. Maar werkt averechts. Dijkgraaf grijpt terug naar de ‘veilige’ modus van een debat waarin je elkaar bestookt met argumenten. Die route had uitstekend gewerkt onder één voorwaarde: de voorwaarde dat mensen bewuste en rationele wezens zijn. Hoe zou dat er in de praktijk uit zien?
Debat met argumenten gaat uit van mensen als rationeel wezen
Als mensen bewust, rationeel en logisch waren, dan zou je een ander gemakkelijk kunnen overtuigen door een helder en steekhoudend argument vanuit jouw perspectief te geven.
De ander zou dat standpunt rationeel en logisch afwegen en de waarde van dat standpunt inzien. Hij of zij zou snappen dat daar een stuk waarheid in zit waar hij zelf ‘even’ blind voor was. Het nieuwe inzicht zou het bestaande inzicht verrijken. Wat de kans zou vergroten dat hij dat standpunt (voor een deel) zou begrijpenn, respecteren, omarmen of zelfs overnemen. Het gevolg zou zijn dat mensen die wederzijdse argumenten zouden uitwisselen een stapje dichter bij elkaar zouden komen te staan. En samen vanuit veilige verbinding zouden kunnen spreken over een mogelijke oplossing in het betwiste vraagstuk. Helaas blijkt de praktijk weerbarstiger…
Elkaar bestoken met argumenten is slechts voor 2-5% effectief
Wat #danielkahneman liet zien is dat mensen 95-98% van de tijd onbewust, irrationeel en emotioneel handelen. En dat ze dus niet gevoelig zijn voor ratio of steekhoudende argumenten van een zender (persoon). Sterker nog, wat 14 jaar onderzoek van @subconsciousimpact aantoont, is dat argumenten afketsen op het onbewuste defensiemechanisme dat wij mensen allemaal hebben.
Het ego verandert haar mening niet na steekhoudende argumenten
Hoe dat werkt? Ons ego is onze blauwdruk: een stevig construct dat we hebben gevormd tijdens ons leven. Die blauwdruk bepaalt hoe we denken, hoe (-veel we) praten, welke woorden we kiezen, hoe we kijken, zitten én beslissen. Ons ego vertelt hoe we het leven het beste kunnen leiden. Dat ego-construct is stevig en wordt gevormd door onder andere normen, waarden en overtuigingen. Daaruit rollen onze opvattingen en meningen. Die uiteindelijk richting geven aan ons gedrag.
In de dagelijkse interactie proberen we mensen te overtuigen van ons eigen gelijk door te vertellen vanuit ons eigen standpunt waarom wij vinden dat we gelijk hebben. Wij hebben dat PUSH genoemd. Wat we niet in de gaten hebben, is dat push een schadelijk effect heeft op de relatie en de onderlinge veiligheid in dagelijks contact.
Hoe ziet dat eruit? We pushen vanuit ons eigen standpunt met ratio, logica en onze eigen emotionele beleving in een poging om gehoord te worden of zelfs in een poging om een ander te overtuigen van ons gelijk. Zo’n push landt op het (onbewuste) defensiemechanisme van de ontvanger. Dat defensiemechanisme is een poortwachter met één taak: bescherm de bestaande manier van kijken van het ego. In de praktijk: als het ego al zo keek, mag de informatie erdoorheen. Moet het ego veranderen door de informatie die zich nieuw aandient? Dan sluit het defensiemechanisme en ketst de informatie af (deze wordt vaak niet eens geregistreerd/gehoord). Het gevolg is dat de sympathie naar de pusher daalt en de veiligheid in het gesprek afneemt.
Debat met woorden werkt polarisatie in de hand
Het ego van de ontvanger zal zich bedreigd voelen en automatisch een tegenpush geven vanuit zijn of haar persoonlijke standpunt in een poging om de ander te overtuigen. Die push landt op z’n beurt op het defensiemechanisme van de ander. Het effect? Gebrek aan verbinding. Een per direct afnemend gevoel van veiligheid in het gesprek. En een wederzijdse perceptie als ‘dreiging’ of zelfs ‘vijand’. En voilà, je bent een stap verder van huis. Beide ego’s graven zich in, nog een laagje dieper dan vóór het debat, het contact wordt verbroken en polarisatie is een feit.
In het beste geval besluiten de gesprekspartners in een debat tot een ‘we agree to disagree’. Een professionele of respectvolle concessie die je doet … maar wel één vanuit armoe. Vanuit onvermogen. Vanuit een te groot ego dat overtuigd is van het eigen gelijk. Samen een stap verder komen is vanuit een dergelijke wapenstilstand zeer ingewikkeld.
We agree to disagree. Een armoedige uitkomst die getuigt van onvermogen.
Complexe vraagstukken los je niet meer op met een klassiek debat
Na het wetenschappelijk bewijs van Kahneman roep ik op om met elkaar op een andere manier complexe vraagstukken op te lossen. Mijn voorstel is als volgt (in een ideale wereld):
1. Het woord debat betekent oorspronkelijk ‘geschil’. Laten we met elkaar een woord kiezen dat bijdraagt aan wat we wél willen: gezamenlijkheid, veiligheid, constructiviteit en toekomstperspectief. Ik doe een voorzet: van DEBAT naar SAMENSPRAAK? Suggesties zijn welkom… 😊
2. Media nemen hun verantwoordelijkheid om hun traditionele manier van nieuws maken te herzien. Voorbeeld? Talkshowhosts kiezen niet meer voor het vuur dat uit debat ontstaat (kijk- en luistercijfers), maar kiezen als doel dat ze contrasterende meningen dichter bij elkaar brengen en gezamenlijk een stapje verder komen in een ingewikkeld en verhit vraagstuk.
3. Massaal werken we aan een nieuwe grondhouding: van ‘bevechten van het eigen gelijk’ naar ‘welke waarheid heeft de ander waar ik mijn ogen instinctief voor wil sluiten’? De winst is het grootst door ons te omringen met mensen die het verst bij ons vandaan lijken te staan.
4. We besluiten met elkaar om het tegengeluid een podium te geven, te faciliteren en te waarderend te onderzoeken (PULL). De betogers zouden dus niet weggesleept, geslagen of gestraft worden, maar een waardig podium krijgen waarin ze gehoord en begrepen worden. De boosheid bij hen zou wegebben. De redelijkheid zou terugkeren. En de onbewuste natuurlijke neiging naar wederkerigheid ook. Het gevoel van veiligheid zou terugkeren in het onbewuste brein. En de verbinding zou tot stand komen. De politie zou weer kunnen focussen op belangrijke zaken als opsporing.
5. We gaan voorbij de inhoud, mening en beeldvorming op zoek naar de onderliggende emotie en drijfveren onder een standpunt en komen daar tot de conclusie dat we veel gemeen hebben met elkaar:
o We willen allemaal vrij onze mening kunnen uiten;
o We willen allemaal een veilige omgeving op universiteitsterreinen ervaren;
o We vinden het allemaal belangrijk om gezien, gehoord en serieus genomen te worden;
o We willen allemaal de huidige situatie verbeteren;
o We zijn allemaal bang voor escalatie;
o We hebben allemaal de zorg dat onze autonomie wordt aangetast.
Nog steeds is het vinden van een oplossing lastig. Maar zeg zelf: hoeveel gemakkelijker gaat dat nadat je gehoord bent en samen common grounds hebt gedeeld dan wanneer je net bent weggesprongen voor een bulldozer of een wapenstok?
6. Als alle relevante invalshoeken op tafel liggen, is er ruimte voor toekomst. Voor oplossing. Voor een nieuw perspectief. Voor een oplossing.
7. De overheid en de politiek geeft het goede voorbeeld. Samenwerking, small ego, oordeelvrijheid en het vermogen om in samenwerking stappen te zetten richting een oplossing zijn de competenties die verwacht worden van een politicus of overheidsfunctionaris.
Van DEBAT naar SAMENSPRAAK?
Welke balans maak je op?
Willen we samen tot oplossingen komen? Dan is het zaak dat het roer omgaat. Met een gezonde combinatie van grondhouding enerzijds én vaardigheden om het tegengeluid te onderzoeken anderzijds, bereiken we zoveel meer dat wanneer we klassiek debatteren. Of uiteraard dan wanneer we demonstreren: een buitengewoon ineffectieve manier om je standpunt voor het voetlicht te krijgen in mijn optiek.
Hoe sta jij erin? Is dit een utopie? Of een realistisch scenario? Welke stappen vind jij dat we kunnen zetten om samen aan een veilige maatschappij bij te dragen?
